COVİD-19 pandemi sürecinde online eğitimde kişisel verilerin korunmasına ilişkin öneriler
Pandemi sürecinde tüm ilk ve ortaöğretim kurumları, Lisans ve Lisansüstü Eğitim kurumlarının online eğitim sürecine girmesi ile gerek öğrenciler, gerek öğretmenler, gerekse akademisyenler açısından bir takım soru ve sorunları da beraberinde getirdi. Öğretmenler ve akademisyenler, öğrencileri ile çevirim içi belge ve video paylaşmak için Milli Eğitim Bakanlığı ve Üniversitelerin kurmuş oldukları online sistemlere dahil olmak zorundalar. Hatta idareciler ve yönetimler tarafından sisteme belirli dönemlerde belge, bilgi ve video yüklenmesi konusunda baskı ile karşılaşmaktalar. Dolayısıyla öğretmenler ve akademisyenler açısından paylaşılan belgeler ve makalelerdeki telif haklarının nasıl korunacağı, zorunlu olarak kayıt olmak zorunda oldukları sistemin güvenilirliği, kişisel verilerinin nasıl korunacağı, öğrenciler ile yapılan video konferansların ve sisteme yüklenen videoların ticari amaçlarla ve ticari platformlarda paylaşılması durumunda kendilerini nasıl koruyacakları gibi bir çok soru ve tedirginlik ortaya çıktı.
Bu anlamda, Alternatif Bilişim Derneği olarak önerilere, geliştirilmeye ve dönüştürülmeye açık bir şekilde birkaç öneri ve tavsiye de bulunmaya çalışacağız.
- Öğrenciler ile paylaşmış olduğunuz belge ve makaleler ile ilgili olarak “bilgiye erişimin temel bir hak olduğunu” düşünmekteyiz. Bu nedenle de öğrencileriniz ile paylaşmış olduğunuz ders notları, makale, video v.b. kaynaklara ulaşılmasına ve erişilmesine kısıtlama getirilmemesi gerekir. FSEK uyarınca tarafınızca yazılmış olan makale ve belgelerin aslı sizde olduğu için intihal ve alıntı yapılması durumunda Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu uyarınca telif hakkı zaten sizde olacaktır.
Ancak ticari bir gelir elde edilmesi ve ticari platformlarda paylaşılmasına engel olmak istiyor iseniz bu durum da çeşitli açık kaynak (Open Source) lisanlar ile belge ve videolarınızı lisanslayabilirsiniz. Bu konuda http://ozgurlisanslar.org.tr/ ‘ den bilgi edinebilirsiniz.
- Kişisel verilerin korunmasına ilişkin bir kaygınız var olması halinde,
sisteme yüklemiş olduğunuz videolar ve fotoğraflar 6698 sayılı Kişisel Verilerin Korunması Hakkında Kanuna göre bir kişisel veridir. Pandemi sürecinde halk sağlığı alanındaki kamu yararı nedeniyle veya hayati çıkarları korumak için kişisel verilerin kaydedilebilmesi mümkündür. Ancak gerek üniversite ile gerekse öğrenciler ile paylaşmış olduğunuz kişisel verilerinizin korunması askıya alınmamış olup, halen koruma altındadır. Bu konuda Türkiye’ de KVKK bir açıklama yayınladı https://www.kvkk.gov.tr/Icerik/6721/KAMUOYU-DUYURUSU-Covid-19-ile-Mucadele-Surecinde-Kisisel-Verilerin-Korunmasi-Kanunu-Kapsaminda-Bilinmesi-Gerekenler-
Ayrıca uluslararası kişisel verilerin korunması mevzuatı anlamında (son güncel mevzuat GDPR) kapsamında oluşturulmuş olan Avrupa Birliği Avrupa Veri Koruma Kurulu (EDPB) bir açıklama yayınlamıştır. (https://edpb.europa.eu/news/news/2020/statement-edpb-chair-processing-personal-data-context-covid-19-outbreak_en)
Bu anlamda tüm devletler, kurum ve kuruluşlar pandemi ile mücadelede dijital gözetim teknolojilerini kullanırken insan haklarına saygı göstermelidir. Bu konuda üyesi olduğumuz EDRİ tarafından yayınlanan ve imzacısı olduğumuz metne göz atabilirsiniz: https://alternatifbilisim.org/covid-19-ile-mucadele-dijital-hak-ve-ozgurluklere-saygi/
Diğer yandan Milli Eğitim Bakanlığı ve üniversiteler sisteme yüklenen video ve fotoğraflar açısından KVKK’nın “Kişisel verilerin işlenme şartları” başlıklı 5. (beşinci) maddesi uyarınca kural olarak kişisel veriler ilgili kişinin açık rızası olmaksızın işleyemez. Ancak ”bir başkasının hayatı veya beden bütünlüğünün korunması için zorunlu olması” ve “bir hakkın tesisi, kullanılması veya korunması için veri işlemenin zorunlu olması, ilgili kişinin temel hak ve özgürlüklerine zarar vermemek kaydıyla, veri sorumlusunun meşru menfaatleri için veri işlenmesinin zorunlu olması” hallerinden birinin varlığı halinde kişisel veriler, ilgili kişinin açık rızası alınmaksızın işlenebilmektedir. İlgili hüküm, Covid-19 salgını ve sonuçları ışığında değerlendirildiğinde, ilgili kişilerin belge ve bilgileri, video ve fotoğrafları, IP numaralarının kayıt altına alınması, ilgili kişinin açık rızasının alınmasına bağlı olmaksızın işlenebilir.
Bununla birlikte, veri sorumlusu olarak üniversite ve diğer kurumların aydınlatma yükümlüğünün devam etmektedir. Bu nedenle çalışanlar olarak öğretmen ve akademisyenlere KVKK’nın 10. (onuncu) maddesinde yer alan aydınlatma yükümlülüğü bulunmaktadır. Kişisel verilerin elde edilmesi sırasında veri sorumlusu (üniversite ve diğer kurumların) veya yetkilendirdiği kişinin, ilgili kişilere (öğretmen ve akademisyenlere);
(i) Veri sorumlusunun ve varsa temsilcisinin kimliği,
(ii) Kişisel verilerin hangi amaçla işleneceği,
(iii) İşlenen kişisel verilerin kimlere ve hangi amaçla aktarılabileceği,
(iv) Kişisel veri toplamanın yöntemi ve hukuki sebebi,
(v) ve ilgili kişinin diğer hakları konusunda
bilgi vermekle yükümlüdür.
Üniversite ve diğer kurumların bu anlamda bir aydınlatma metni ve açık rıza metni hazırlaması gerekmektedir.
Halk sağlığı nedeniyle zorunlu olarak uzaktan eğitime geçilmesi üniversite, kurum ve kuruluşların veri sorumlusu olarak yasal tüm yükümlülüklerini ortadan kaldırmamaktadır. KVKK 12. Maddesi uyarınca veri sorumlusu;
- a) Kişisel verilerin hukuka aykırı olarak işlenmesini önlemek,
- b) Kişisel verilere hukuka aykırı olarak erişilmesini önlemek,
- c) Kişisel verilerin muhafazasını sağlamak,
amacıyla uygun güvenlik düzeyini temin etmeye yönelik gerekli her türlü teknik ve idari tedbirleri almak zorundadır.
Bu sebeple de sisteme yüklenen bilgilerin ve verilerinin anonim olarak işlenmesini amaçlamalıdır (veriler kişisel verilere geri döndürülemeyecek şekilde toplanmış olarak işlemelidir). Aydınlatma metninde yalnızca Covid-19 süresi boyunca saklanacağı, nerede ve nasıl saklanacağı, kimlerin erişebileceği ve üçüncü kişilere aktarım şartları açık olarak belirtilmelidir.
- Yüklemiş olduğunuz videolardaki görüntü ve fotoğraflarınız öğrencileriniz tarafından istenmeyen şekilde sosyal medya ve diğer platformlarda paylaşılması halinde öğrencilerin de T.C.K. 135-140 ve KVKK anlamında cezai ve hukuki sorumlulukları doğacaktır. Bu konuda da veri sorumlusu olarak üniversite ve kurumların öğrencilere yönelik ayrı bir aydınlatma metni ve uyarı yayınlaması
Alternatif Bilişim Derneği, 6 Nisan 2020